İbn Haldun’un asırlardır yankılanan o meşhur sözü vardır: “Coğrafya kaderdir.”
Bu söz, toplumların ve bireylerin kaderinin, içinde bulundukları fiziki ve kültürel çevreye göre biçimlendiğini anlatır. Ancak insanlık tarihi; bu sözün bir sınır değil, aşılması gereken bir eşik olduğunu gösteren örneklerle doludur. Çünkü coğrafya kader olsa bile, insan iradesi, mücadele ruhu ve inançla yazılmış başarı hikâyeleri bu kaderi defalarca tersine çevirmiştir.
1. Soğuk Buzulların Ortasında Yanan Bir Azim: Malala Yousafzai
Pakistan’ın en zorlu bölgelerinden biri olan Svât Vadisi’nde, kadınların okula gitmesi yasaklandığında, 15 yaşındaki Malala bir okul defteri ve kalemle dünya tarihine geçti. Taliban’ın baskısına rağmen eğitim hakkı için mücadele etti, suikasta uğradı, ama vazgeçmedi.
Bugün Nobel Barış Ödüllü bir aktivist olan Malala, gösterdi ki:
“Coğrafya bir duvar değil, ancak tırmanılması gereken bir dağ olabilir.”
2. Toprağı Kum, Hayali Uzay: Elon Musk’ın Güney Afrika’dan Doğan Yıldız Hikâyesi
Elon Musk, apartheid sonrası kargaşa içindeki Güney Afrika’da doğdu. Kaynakların kıt olduğu bu ülkede, çocukluğunu bilim kurgu kitapları ve kod yazmayı öğrenerek geçirdi. Bugün ise, Mars’a insan göndermeyi planlayan SpaceX’in, elektrikli devrimin öncüsü Tesla’nın kurucusu.
Coğrafyasının getirdiği dezavantajı teknolojiyle yendi.
“Geleceği şekillendiren, doğduğun yer değil; hayal kurduğun yerdir.”
3. Afrika’nın Yoksulluğunda Yükselen Ses: Dr. Denis Mukwege
Kongo’nun iç savaşlarla yıkılmış topraklarında, kadınların yaşadığı travmalarla mücadele eden bir doktor, Dr. Mukwege…
Tıp bilgisiyle yalnızca iyileştirmedi, insanlık onurunu da savundu. Tehditlere rağmen klinik açtı, yüzlerce hayat kurtardı. Nobel Barış Ödülü’yle onurlandırıldı.
Coğrafya, onun için engel değil, sorumluluk oldu.
4. Çölün Ortasında Matematikle Parlayan Bir Genç: Maryam Mirzakhani
İran’ın mütevazı mahallelerinden birinde doğan Maryam, yoksulluk ve geleneksel cinsiyet rollerinin ötesinde, matematik tutkusunu hiç kaybetmedi. Princeton, Harvard derken Fields Madalyası’nı (matematiğin Nobel’i) kazanan ilk kadın ve Müslüman oldu.
“Coğrafya kader değildir; yetenek, özgür düşünce ve sebat kaderin yönünü değiştirir.”
---
Anadolu’dan Hikâyeler: Kaderi Aşan Bizden İnsanlar
1. Naim Süleymanoğlu – "Cep Herkülü"
Bulgaristan’ın Türk azınlıklarına zulüm yaptığı yıllarda doğan Naim, zor şartlarda büyüdü. Ama halterdeki olağanüstü yeteneği ve çalışkanlığı, onu olimpiyatların yıldızı yaptı. Türkiye’ye iltica ettikten sonra, defalarca dünya rekoru kırdı.
“Coğrafya kimliğini şekillendirir ama azmin sınırlarını çizemez.”
2. Aziz Sancar – Mardin’den Nobel’e
Mardin’in Savur ilçesinde doğan Aziz Sancar, ilk ve ortaöğrenimini burada tamamladı. Amerika’da DNA onarımı üzerine yaptığı çalışmalarla 2015 Nobel Kimya Ödülü’nü kazandı.
“Yolları bozuk dağ köylerinde yürümek, bilimin zirvesine çıkan yola engel olmadı.”
---
Kader Değil, Seçimdir: Coğrafyanın Ötesine Geçmek
Elbette coğrafya; eğitimi, güvenliği, gelir düzeyini, hatta dünya görüşünü bile etkiler. Ancak her kader, bir irade karşısında değişime açıktır.
Bugün internet erişimi olan her çocuk, Afrika’da da olsa Norveç’teki bilgiye ulaşabilir. Kendi köyünde bir kitapla başlayan yolculuk, bir gün küresel başarıya dönüşebilir.
Çünkü:
Zorluklar kader değildir, gelişim fırsatıdır.
Yoksulluk, kimlik değil; aşılması gereken bir basamaktır.
Coğrafya, kaderse de; kader yeniden yazılabilir.
İbn Haldun’un sözü elbette önemlidir. Fakat bizler, bu söze karşı çıkan değil; onu anlamlandıran bir nesil olabiliriz. Coğrafya bizi sınayabilir ama şekillendirmek zorunda değildir. Bizi şekillendiren, hangi dağın eteğinde doğduğumuz değil; hangi zirveye tırmanmayı seçtiğimizdir.
“Kader, bir haritaysa; yönünü belirleyen pusula, insanın kendi iradesidir.”
Coğrafyanın Kader Olmadığını Gösteren Yeni Başarı Örnekleri
---
3. Aşiret Topraklarından Dünya Sahnesine: Tarkan Tevetoglu
Tarkan, Almanya'da işçi bir ailenin çocuğu olarak doğdu ama genç yaşta Türkiye’ye dönüp Kocaeli’de mütevazı şartlarda büyüdü. Şöhret yolculuğu İstanbul gece kulüplerinden başladı. Bugün, sadece Türkiye’nin değil, Avrupa’nın da tanıdığı bir mega star.
"Müzik, dağları ve sınırları aşar; coğrafya değil, tını belirler."
---
4. Karadeniz’in Dağlarından Dev Bilim İnsanına: Oktay Sinanoğlu
1955 yılında Amerika'da profesörlük unvanını en genç yaşta kazanan Türk bilim insanı Oktay Sinanoğlu, köken olarak Rizeli’ydi. İmkânsızlıklar içinde büyümesine rağmen, 26 yaşında Yale Üniversitesi’nde profesör oldu.
O, hem Doğu’nun azmini hem Batı’nın bilimini birleştirdi.
“Coğrafya bilgiyle kırılır, zekâyla şekillenir.”
---
5. Gercüş’ten Dünya Listelerine: Ahmet Güneştekin
Batman’ın küçük ilçesi Gercüş’te doğan Ahmet Güneştekin, yoksul bir ortamda büyüdü. Resimlerini duvarlara yaparken hayal ettiği dünyaya, yıllar sonra kendi galerisini kurarak ulaştı. Bugün uluslararası sanat dünyasında tanınan bir Kürt asıllı Türk ressamdır.
“Yetenek, coğrafyanın dar sokaklarında bile kendine yol bulur.”
---
6. Meksika’nın Gecekondu Mahallesinden Nobel’e: Mario Molina
Mario Molina, Meksika’nın orta sınıf bir ailesinde doğdu. Amerika’ya bursla gitti ve ozon tabakası üzerindeki çalışmalarıyla Nobel Kimya Ödülü aldı.
Onun için coğrafya, yalnızca başlangıç noktasından ibaretti.
“Bilim evrenseldir; sınırları haritalar değil, merak çizer.”
---
7. Çin’in Kırsalından Tüm Dünya’ya İlham Veren: Jack Ma
Jack Ma, Çin’in Hangzhou şehrinde yoksul bir ailede doğdu. Defalarca üniversite sınavını kazanamadı, iş başvuruları reddedildi. Ama yılmadı. Bugün Alibaba Group’un kurucusu ve dünyanın en zengin girişimcilerinden biri.
“Bir fikrin coğrafyası olmaz. Onu hayata geçiren cesarettir.”
---
8. Adıyaman'dan Avrupa’ya Uzanan Yürek: İsmail Küçükkaya
Gazeteci İsmail Küçükkaya, Adıyaman’da mütevazı bir hayatın içinden geldi. Anadolu Üniversitesi’nde başladığı eğitimle ülkenin en çok izlenen sabah haber programını yıllarca sundu. Anadolu’nun sesini merkeze taşıdı.
“Kalemin yeri yoktur, durduğu yer vicdandır.”
---
9. Kars’ın Soğuğundan Sanatın Zirvesine: Cem Yılmaz
Aslen Karslı olan Cem Yılmaz, İstanbul’da büyüdü. Ama onun mizahı, doğu-batı sentezinin birleşimiydi. Sanat, sinema, stand-up... Her alanda “doğduğu yer değil, düşündüğü yer” belirleyici oldu.
“Gülmek evrenseldir, doğduğun yere bakmaz.”
---
10. Taşra’dan Sahneye: Zülfü Livaneli
Konya, Ilgın doğumlu olan Zülfü Livaneli, siyasî baskılardan sürgün hayatına, oradan sanatla yeniden doğmaya kadar birçok zorluğu yaşadı. Bugün müzik, edebiyat ve fikir dünyasında saygın bir figür.
“Zincirli coğrafyaları ancak sanat kırar.”
---
Sonuç: Coğrafya Sınırlayabilir, Ama Durduramaz
Bu örneklerin hepsi bize şunu söylüyor:
Coğrafya başlangıç olabilir, son değil.
Başarı, şartlarla değil; kararlarla yazılır.
Engeller, çoğu zaman sadece hikâyeyi ilginçleştirir.
“Coğrafya kader değildir; kader, mücadeleyle yeniden yazılır.”
