Osmaniye’nin kadim ilçesi Kadirli, tarih boyunca hem coğrafi konumu hem de toplumsal yapısıyla birçok göç ve iskân hareketine ev sahipliği yaptı. Ancak bu hareketlerin en önemlilerinden biri olan 1865 tarihli Derviş Paşa İskân Projesi, yıllar sonra bir kez daha gündeme geldi. Tarihçi Cezmi Yurtsever, İstanbul’da Osmanlı Arşivleri’nde yaptığı araştırmalar sırasında Kadirli'nin, yani o zamanki adıyla Kars-ı Zülkadriye’nin detaylı iskân haritasına ulaştı.
HARİTA, TATARLI NAHİYESİ VE ÇEVRESİNDEKİ İSKÂN DÜZENLEMELERİNİ GÖSTERİYOR
Yurtsever’in ulaştığı harita, Kadirli ve çevresinde yer alan Avluk, İlbistanlı ve Tatarlı Nahiyesi’ne bağlı köylerde, Osmanlı’nın yürüttüğü yerleşim çalışmalarını belgelemekte. Aşiretlerin, göçerlerin ve ormanlık alanlarda yaşayan toplulukların yeni kurulan köylere yerleştirildiği, tapulu arazilere sahip olduğu bu belge; bir dönemin sosyal düzenleme ve medeniyetleşme hamlesine ışık tutuyor.
“Yüzyıllarca dağlara ve ormanlara sığınmak zorunda kalan insanlarımızın atalarının o günkü halleri gözümün önünde canlandı. Perişanlık, çaresizlik ve nihayetinde umut... Derviş Paşa'nın çabaları sayesinde bu insanlar yerleşik hayata geçtiler,” diyor Cezmi Yurtsever.
KADİRLİ’DE MEDENİYETİN TEMELİ O HARİTA İLE ATILDI
Derviş Paşa’nın öncülüğünde yürütülen iskân hareketiyle birlikte şehir merkezine ve çevre köylere yerleştirilen halk, kısa sürede nüfus kayıtlarına alındı, tapulu arazilere kavuştu ve yeni bir yaşam başladı. Devletin bu planlı ve kararlı adımı sayesinde Kadirli’de yerleşik medeniyetin temelleri atılmış oldu. Köyler kuruldu, üretim başladı, eğitim ve güvenlik yapıları gelişti.
TARİHİ BİLMEMEK, DERVİŞ PAŞA’YA HAKSIZLIK ETMEKTİR
Bugün gelinen noktada, Derviş Paşa gibi dönemin sosyal düzenini yeniden kurmaya çalışan bürokratların unutulması ya da hatta eleştirilmesi, tarih bilincinin ne denli zayıfladığını ortaya koyuyor. Bu konuda düşüncelerini açıkça dile getiren Yurtsever:
“Aradan geçen bunca zamana rağmen Derviş Paşa'yı anlamamak, yaptığı büyük hizmetleri görmezden gelmek; tarihî hafızamızın ne denli zayıfladığını gösteriyor. Ne acıdır ki; bugün onun adını dahi bilmeden, onun sayesinde doğmuş köylerde yaşayanlar var.”
TARİH, TOPRAK VE BELGELER KONUŞUYOR
Cezmi Yurtsever’e göre, tarih sadece kitaplarda ya da akademik çalışmalarda değil, yaşadığımız topraklarda da konuşur. Bu tür belgeler sadece geçmişi aydınlatmakla kalmaz, aynı zamanda bugünkü sorunlara da ışık tutar. İnsanlar unutsa bile arşivler, haritalar ve toprak asla unutmaz.
“Gerçekler, belgelerle konuşur. O haritayı elime aldığımda hayaller, duygular, geçmişin izleri canlandı. Bir tarihçinin en kıymetli anı budur. Çünkü unutulanı hatırlatmak bizim görevimizdir.”
KADİRLİ’NİN HAFIZASINA BİR SAYFA DAHA EKLENDİ
Osmaniye’nin Kadirli ilçesi, bu belgeyle birlikte hem tarihi belleğine hem de kimliğine önemli bir sayfa daha eklemiş oldu. Haritanın ilerleyen süreçte dijitalleştirilerek sergilenmesi, yerel tarih çalışmalarına kaynaklık etmesi ve özellikle genç kuşaklara “toprakla, tarih arasındaki bağı” anlatması bekleniyor.
