TEPAV raporuna göre, istihdam ve sanayi üretiminde ilerlemeler kaydedilirken, tarım, ihracat ve kadın istihdamında ciddi düşüşler yaşanıyor.
Deprem Bölgesinde Ekonomik Tablo
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) tarafından yayımlanan rapor, 6 Şubat 2023 depremlerinin ardından bölgedeki ekonomik toparlanma sürecini mercek altına aldı. H. Çağlayan Dündar ve Merve Dündar tarafından hazırlanan değerlendirme notlarına göre, bölgedeki ekonomik süreç illere göre farklılık gösterirken bazı alanlarda iyileşmeler kaydedildi, bazı sektörlerde ise büyük kayıplar yaşandı.
Öne çıkan bulgular:
- İstihdam ve sanayi üretiminde kısmi toparlanma gözlemlendi.
- Kadın istihdamı ve ihracatta dramatik düşüşler yaşandı.
- Tarım sektörü en büyük kayıplardan birini verdi.
- İşletmelerin yüzde 66’sının afet sigortası bulunmuyor.
İstihdamda Bölgesel Farklılıklar
Deprem bölgesinde sigortalı çalışan sayısı, Kasım 2022’ye kıyasla yüzde 2,9 arttı. Ancak bu artışın büyük ölçüde inşaat sektöründeki canlanmaya bağlı olduğu vurgulanıyor. Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya gibi illerde istihdam artarken, Adana, Gaziantep ve Şanlıurfa gibi büyük illerde düşüş yaşandı.
Sanayi istihdamı ise yalnızca yüzde 1 artarken, Türkiye genelinde bu oran yüzde 3,5 olarak gerçekleşti. Sanayi çalışanı sayısı Kilis, Şanlıurfa ve Diyarbakır'da yükselirken, Kahramanmaraş, Malatya ve Osmaniye’de geriledi.
Kadın İstihdamında Düşüş Endişe Verici
Kadın istihdamı, deprem bölgesinde yüzde 3,2 oranında azaldı. Türkiye genelinde kadın istihdamı yüzde 0,7 artarken, deprem bölgesinde bu oranın düşmesi dikkat çekiyor. Hatay, Kilis, Malatya ve Şanlıurfa'da en büyük kayıplar yaşandı.
Kadın istihdam oranı, deprem bölgesinde 1,6 puan düşerek yüzde 24,7 seviyesine geriledi. Adıyaman, Hatay ve Malatya gibi illerde bu düşüş daha belirgin hale geldi. Kadınların iş gücüne katılım oranındaki bu gerileme, ekonomik toparlanmanın toplumun tüm kesimlerine eşit yansımadığını gösteriyor.
İhracatta Büyük Gerileme
Deprem bölgesinin toplam ihracatı, iki yıl içinde yüzde 8,1 oranında azaldı. Türkiye genelinde ihracat yüzde 3 artarken, bölgedeki bu düşüş sanayi ve lojistik altyapının tam anlamıyla toparlanamadığını gösteriyor.
En fazla ihracat düşüşü yaşanan iller:
- Osmaniye: Yüzde 62
- Gaziantep: Yüzde 7,9
- Kahramanmaraş ve Malatya: Ciddi gerilemeler
Sadece Şanlıurfa ve Kilis ihracatını artırmayı başardı. Ancak bölgedeki toplam ihracat kayıpları, sanayi faaliyetlerinin toparlanmasının zaman alacağını gösteriyor.
Tarım Sektörü Krizde
Deprem bölgesinde çiftçi sayısı iki yılda yüzde 15,5 azaldı. Adıyaman, Elazığ ve Osmaniye'de tarımdan çekilenlerin sayısı oldukça yüksek. Türkiye genelinde çiftçi sayısı yüzde 16,5 azalırken, deprem bölgesinde tarım sektörünün daha kırılgan olduğu vurgulanıyor.
Tarım sektörü, altyapı kayıpları, göç ve destek mekanizmalarındaki yetersizlikler nedeniyle toparlanmakta zorlanıyor. Çiftçilerin sektörden çekilmesi, gıda arz güvenliği açısından da risk teşkil ediyor.
İş Yeri Açılışları ve Esnaflık
Deprem bölgesinde iş yeri sayısı yüzde 0,2 oranında artarken, Türkiye genelinde bu oran yüzde 2,5 olarak gerçekleşti.
- Hatay ve Malatya'da iş yeri sayısında belirgin düşüşler yaşandı.
- Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ ve Osmaniye’de küçük ölçekli artışlar gözlemlendi.
- Esnaf sayısı, deprem bölgesinde yüzde 1,2 oranında arttı.
Türkiye genelinde esnaf sayısında yüzde 3,7 oranında gerileme yaşandığı düşünüldüğünde, deprem bölgesinde esnaflık faaliyetlerinin dirençli olduğu görülüyor.
Afet Sigortası Krizi
TEPAV raporuna göre, deprem bölgesindeki işletmelerin yüzde 66’sının afet sigortası bulunmuyor. Bu durum, olası yeni afetler karşısında ekonomik riskleri artırıyor.
Sigorta sistemlerinin yetersiz olması, küçük işletmelerin büyük bir kısmının finansal riskleri karşılayamayacağını gösteriyor. Kamu ve özel sektörün ortaklaşa geliştireceği mikro sigorta modelleri ile bu açığın kapatılması gerektiği vurgulanıyor.
Sonuç: Deprem Bölgesinin Ekonomik Geleceği
Deprem bölgesinde ekonomik toparlanma süreci, bazı alanlarda ilerleme kaydetse de birçok kritik sektörde derin yaralar açıldı. İstihdam ve sanayi üretimi kısmen toparlanırken, kadın istihdamı, ihracat ve tarım sektöründeki kayıplar endişe verici boyutlara ulaştı.
Bölgedeki ekonomik yapının güçlendirilmesi için:
- Kadın istihdamını artıracak teşvikler sağlanmalı.
- Sanayi ve lojistik altyapı yatırımları hızlandırılmalı.
- Tarım sektörüne özel destek programları uygulanmalı.
- Afet sigortası sistemleri güçlendirilerek küçük işletmeler korunmalı.
Bölgenin sürdürülebilir kalkınması için kamunun, özel sektörün ve STK’ların koordineli şekilde hareket etmesi şart.
