Davranışlarımızın tamamen kendi kontrolümüzde olduğunu düşünürüz, ancak klasik psikoloji deneyleri bunun bir yanılsama olabileceğini ortaya koyuyor. “Hazırlama etkisi” (priming) olarak bilinen bu olgu, bilinçaltımıza gönderilen basit kelimeler veya görsellerin, farkında olmadan yürüyüş hızımızdan yardımseverliğimize kadar pek çok davranışımızı değiştirebileceğini gösteriyor.
Öne Çıkan Deneyler:
-
Para Deneyi
Katılımcılar farkında olmadan para ile ilgili kelimelere veya Monopoly parası gibi objelere maruz bırakıldı. Deneyin sonunda, bu kişiler yardım isteyen birine daha az yardım etme ve yere düşen kalemleri daha az toplama eğilimi gösterdi. Araştırmacılar, para düşüncesinin bilinçaltında bireyselliği ve bencilliği tetiklediğini belirtiyor. -
Florida Deneyi
Bir grup katılımcıdan “Florida, kırışık, gri” gibi yaşlılıkla ilgili kelimelerle cümleler kurmaları istendi. Deneyden sonra bir koridorda yürütüldüklerinde, bu kelimelere maruz kalan grubun, kontrol grubuna göre belirgin şekilde daha yavaş yürüdüğü gözlemlendi. Bu durum, “ideomotor etki” olarak biliniyor ve zihnin bir fikirle programlandığında vücudun otomatik olarak uyum sağladığını gösteriyor. -
“İzleyen Gözler” Deneyi
Dürüstlük deneylerinde, sembolik bir “izleniyor olma” hissinin davranışları değiştirdiği kanıtlandı. Örneğin, üzerinde sadece bir çift göz resmi bulunan bir bağış kutusuna, çiçek resmi olan bir kutudan çok daha fazla para atıldığı görüldü. İzleniyor olma hissi, bilinçaltını daha dürüst ve işbirlikçi davranmaya yönlendiriyor.
Bu ve benzeri deneyler, kararlarımızın ve eylemlerimizin sandığımız kadar rasyonel olmadığını ortaya koyuyor. Çevremizdeki en küçük ve masum görünen ipuçları bile, bilinçaltımızı etkileyerek davranışlarımızı gizlice şekillendirebiliyor.
